Proces powstawania organizmów jest zróżnicowany w zależności od gatunku, ale u większości organizmów wielokomórkowych istnieją wspólne cechy, takie jak zapłodnienie, podział komórek i rozwój zarodka. Jednak szczegóły dotyczące kolejnych etapów, takich jak różnicowanie tkanek czy forma porodu, różnią się między grupami. Oto przegląd, jak rozwijają się różne organizmy:
1. Wspólne elementy u wszystkich organizmów wielokomórkowych
- Zapłodnienie:
- Połączenie gamet (komórka jajowa + plemnik) prowadzi do powstania zygoty – pierwszej komórki nowego organizmu.
- Podziały zygoty:
- Zygota przechodzi liczne podziały mitotyczne, tworząc morulę (zbity zbiór komórek) i blastocystę lub jej odpowiednik.
- Różnicowanie komórek:
- Komórki zaczynają specjalizować się, tworząc tkanki i narządy.
2. Różnice w rozwoju różnych grup organizmów
Człowiek (i inne ssaki łożyskowe)
- Etap 1: Zapłodnienie i rozwój w macicy:
- Zygota rozwija się w blastocystę i zagnieżdża w macicy.
- Tworzy się łożysko, które dostarcza substancji odżywczych.
- Etap 2: Różnicowanie tkanek:
- Rozwój listków zarodkowych (ektoderma, mezoderma, endoderma) prowadzi do tworzenia organów.
- Etap 3: Poród:
- Młode rodzi się jako rozwinięty organizm, zależny od matki.
Słoń
- Proces jest podobny do ludzi, ale:
- Ciąża trwa dłużej (około 22 miesięcy – najdłuższa u ssaków).
- Słoniątko rodzi się z rozwiniętymi kończynami, co umożliwia szybkie stanie na nogach.
Ptaki
- Etap 1: Zapłodnienie:
- Zapłodnienie wewnętrzne. Komórka jajowa rozwija się w jajniku, zanim zostanie złożona jako jajo.
- Etap 2: Rozwój w jaju:
- Po złożeniu jaja zarodek rozwija się wewnątrz żółtka, które dostarcza składników odżywczych.
- Jajo posiada twardą skorupę, chroniącą zarodek.
- Etap 3: Wykluwanie:
- Młode ptaki wydostają się z jaj przy pomocy specjalnego zęba jajowego.
Ryby (np. łosoś)
- Etap 1: Zapłodnienie zewnętrzne:
- Większość ryb składa ikrę, a plemniki zapładniają jaja w wodzie.
- Etap 2: Rozwój w wodzie:
- Zarodek rozwija się w jajach, które często są przezroczyste.
- Etap 3: Wykluwanie:
- Młode ryby (larwy) są samodzielne od razu po wykluciu.
Owady (np. motyl)
- Etap 1: Zapłodnienie i składanie jaj:
- Samica składa zapłodnione jaja na odpowiednim podłożu.
- Etap 2: Rozwój zarodka w jaju:
- Wewnątrz jaja rozwija się larwa.
- Etap 3: Metamorfoza:
- Larwa wykluwa się i przechodzi kolejne stadia: poczwarka, a następnie dorosły osobnik (imago).
Gady i płazy
- Gady (np. żółwie):
- Rozwój podobny do ptaków – zapłodnienie wewnętrzne, rozwój w jaju.
- Płazy (np. żaby):
- Zapłodnienie zewnętrzne – samica składa jaja w wodzie, a zarodek rozwija się w kijanki, które przechodzą metamorfozę.
Bezkręgowce (np. meduzy)
- Etap 1: Zapłodnienie:
- Może być wewnętrzne lub zewnętrzne, w zależności od gatunku.
- Etap 2: Larwa (planula):
- Meduzy przechodzą przez larwalne stadium, które przytwierdza się do podłoża.
- Etap 3: Rozwój dorosłego osobnika:
- Polipy przekształcają się w meduzy.
3. Kluczowe różnice w kolejności etapów
- Ssaki: Rozwój odbywa się głównie wewnątrz ciała matki.
- Ptaki i gady: Rozwój odbywa się w jajach poza ciałem matki.
- Ryby i płazy: Rozwój larwalny w wodzie.
- Owady: Przechodzą przez skomplikowane stadia metamorfozy.
- Bezkręgowce: Często mają larwalne stadia różniące się znacząco od dorosłych form.
Podsumowanie
Chociaż wszystkie organizmy wielokomórkowe przechodzą podobne etapy (zapłodnienie → podział komórek → różnicowanie → rozwój organów), różnice pojawiają się w szczegółach:
- Gdzie odbywa się rozwój (w ciele matki, w jaju, w wodzie).
- Jak organizm pobiera składniki odżywcze (łożysko, żółtko, środowisko zewnętrzne).
- Czy występują dodatkowe stadia, takie jak larwa czy poczwarka.
